| RODZAJ | Dzięgiel |
| GATUNEK | litwor odm. nadbrzeżna |
| ODMIANA | nadbrzeżny |
| RODZINA | Selerowate (Apiaceae) |
| NAZWA ŁACIŃSKA | Angelica archangelica ssp. archangelica |
| WYSTĘPOWANIE | Występuje w stanie dzikim w górzystych i wilgotnych terenach Europy i Azji. W Polsce podgatunek typowy rośnie w Sudetach i Karpatach, podgatunek nadbrzeżny występuje w pasie wybrzeża i dolinach rzek. |
| STATUS | Gatunek rodzimy |
| ŁODYGA | Gruba, dęta, naga, w górze rozgałęziona.
|
| LIŚCIE | 3-4 krotnie pierzaste, górne często pojedynczo pierzaste, bardzo duże. Pochwy rozdęte, obejmujące łodygę.
 |
| KOLOR KWIATÓW | zielonkawy
|
| ILOŚĆ PŁATKÓW | 5
|
| OPIS | Kwiaty w baldachach, baldach złożony, 20-30 szypułkowy. Szypuły do 10 cm, szorstko owłosione.
 |
| SIEDLISKO | Miejsca wilgotne. Gleby żyzne, głębokie próchniczne, przepuszczalne, czarnoziemy, lessy, mady. Preferuje stanowiska słoneczne i półcienie.Podgatunek typowy rośnie na wilgotnych łąkach na terenach górzystych, także w zaroślach, nad brzegami potoków, jest składnikiem ziołorośli wysokogórskich. Podgatunek nadbrzeżny rośnie w zbiorowiskach ziołorośli nadrzecznych nad wodami, im bliżej morza tym jest liczniejszy.
Jest też uprawiany ze względu na ładny pokrój przypominający palmę, mocną strukturę i przyjemny zapach. |
| WYSOKOŚĆ | 100 - 250 cm. |
| OKRES KWITNIENIA | Czerwiec - sierpień. |
| WŁASNOŚCI LECZNICZE | Skład chemiczny: olejek eteryczny do 1,5% (felandren, terpeny, pinen), kwas walerianowy, kwas angelikowy, kwas metyloetylooctowy i kwas oksypentadecylowy, seskwiterpeny, kumaryny, flawonoidy, garbniki. Surowiec pobudza czynności wydzielnicze, działa rozkurczowo, wiatropędnie, antyseptycznie, uspokajająco. Zwiększa wydzielanie soków trawiennych, śliny a także moczu i potu. Olejek eteryczny działa rozgrzewająco (przez drażnienie i powodowanie przekrwienie skóry) i nieznacznie przeciwbólowo. Korzeń arcydzięgla stosuje się w stanach skurczowych przewodu pokarmowego, dolegliwościach trawiennych, braku apetytu i wzdęciach oraz jako łagodny środek uspakajający. Olejek jest wykorzystywany do nacierania przy nerwobólach i bólach reumatycznych. |
| UWAGI | Wykorzystywany w cukiernictwie do ozdabiania ciast i tortów (skośnie pocięte fragmenty łodygi zebrane w maju smażone są w cukrze). Z młodych łodyg i grubszych ogonków liściowych można sporządzać konfiturę. Także przy produkcji likierów. Korzeń arcydzięgla litworu jak również kandyzowane łodygi i ogonki liściowe noszą nazwę anżelika.
Podgatunek typowy (Angelica archangelica subsp. archangelica) - ma równowąskie pokrywki długości baldaszków. Kwiaty zielonkawożółte. Owoc długości 6,5 - 8 mm. Osiąga 2,5 m wysokości.
Podgatunek nadbrzeżny (Angelica archangelica subsp. litoralis) - ma szczeciniaste pokrywki, ok. 2 razy krótsze od baldaszków. Kwiaty zielonkawobiałe. Owoc 5-6 mm długości. Osiąga nawet 3 m wysokości. |
| Ochrona gatunkowa | Ochrona częściowa (w latach 1983-2014 ochrona ścisła). |
